First published @politis.com.cy | Interview by Stavros Antoniou
Παγκόσμια ημέρα αντιρρησιών συνείδησης σήμερα και το politis.com.cy έχει μιλήσει για το θέμα με τον Κυριάκο Κωνσταντά ο οποίος έχει υποβάλει αίτηση στο Τμήμα Επιστράτευσης ζητώντας να απαλλαγεί από την υποχρέωση εκπλήρωσης στρατιωτικής υπηρεσίας ως έφεδρος. Εξηγεί μάλιστα τους λόγους που αιτείται την αναγνώριση του ως αντιρρησίας συνείδησης και τη διαδικασία που ακολουθείται σε αυτές τις περιπτώσεις και εκφράζει την εκτίμηση ότι κάποια στιγμή η κοινωνία θα απομυθοποιήσει τον στρατό.
Για ποιο λόγο ζητάς από την Εθνική Φρουρά να σε αναγνωρίσει ως αντιρρησία συνείδησης;
Η αξία της ανθρώπινης ζωής μου είναι αδιαπραγμάτευτη και κάθε άνθρωπος έχει το αναφαίρετο δικαίωμα σε αυτή, ανεξαρτήτως του οποιουδήποτε παράγοντα. Όπως και κάθε στρατός, η οργάνωση της Εθνικής Φρουράς στηρίζεται στην επιδίωξη ή τον προσδιορισμό ειδικών σκοπών και στόχων, που συνδέονται με την οργανωμένη εφαρμογή βίας μεταξύ «αντίπαλων» μερών. Η όλη ιδέα του στρατού βασίζεται στην προετοιμασία για συμμετοχή σε δραστηριότητες που με βρίσκουν κάθετα αντίθετο. Θεωρώ αν μη τι άλλο, υποχρέωσή μου να συμβάλω με τον οποιοδήποτε τρόπο στην αποτροπή πολέμων, και να συνεισφέρω στις διαδικασίες που θα οδηγήσουν στην ειρήνη, τόσο στην Κύπρο, όσο και στον υπόλοιπο κόσμο. Ειδικά από την στιγμή που βρίσκομαι στην Κύπρο, μια χώρα που υποφέρει από την εθνοτική σύγκρουση και διαίρεση που ισχύει από τη δεκαετία του 1960, έχοντας τους στρατούς ένθεν και ένθεν της Πράσινης Γραμμής σε πρωταγωνιστικούς ρόλους στη διατήρηση της προβληματικής αυτής κατάστασης.
Είμαι επίσης, ένθερμος υποστηρικτής της αλληλεγγύης μεταξύ των λαών, της ατομικής και συλλογικής ελευθερίας, και της προσωπικής αυτοδιάθεσης του κάθε ατόμου. Αδιαμφισβήτητα, τέτοιες αξίες – τις οποίες θεωρώ ότι είναι άμεσα συνδεδεμένες με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια – είναι δύσκολο ως απίθανο να λειτουργήσουν σε ένα μηχανισμό όπως τον στρατό. Αντιθέτως, αυτές καταπατώνται και εξευτελίζονται.
Ο στρατός ως κοινωνικός θεσμός φέρει τεράστιες διαφορές ως προς τον τρόπο οργάνωσής του, σε σχέση με την πολιτική ζωή. Το στρατιωτικό περιβάλλον βρίσκεται σε πλήρη σύγκρουση με το περιβάλλον εντός του οποίου ο κάθε άνθρωπος γεννιέται, κοινωνικοποιείται, μορφώνεται, εργάζεται και αναπτύσσεται ως κοινωνικό ον. Ο στρατός φέρει ιδιόμορφα γνωρίσματα όπως οι εξουσιαστικοί τύποι βασιζόμενοι στην αυστηρή υπακοή και πειθαρχία, η έκδηλη ιεράρχηση ανωτέρων και κατωτέρων, η τυποποιημένη καθημερινότητα, η επιβολή τιμωριών, η παρεμπόδιση και αποδοκιμασία συμπεριφορών που αντιβαίνουν τον στρατιωτικό κώδικα και πολλά άλλα.
Εναλλακτική κοινωνική εφεδρεία
Πώς απαντάς σε αυτούς που ενδεχομένως να σε κατηγορήσουν για χαμηλό εθνικό φρόνημα και αποφυγή των υποχρεώσεων σου προς την πατρίδα;
Ο Γερμανός φιλόσοφος Arthur Schopenhauer είπε: «κάθε ανεγκέφαλος φουκαράς, που δεν έχει τίποτε στον κόσμο για το οποίο να αισθάνεται περήφανος, έχει κατά κανόνα για αποκούμπι την υπερηφάνεια για το έθνος στο οποίο ανήκει. Με μεγάλη προθυμία και ευχαρίστηση υπερασπίζεται με νύχια και με δόντια όλα τα σφάλματα και τις ανοησίες που έχει διαπράξει αυτό το έθνος, αντισταθμίζοντας έτσι τη δική του προσωπική μειονεξία».
Επίσης, επ’ ουδεμία των περιπτώσεων κανένας αντιρρησίας συνείδησης δεν αιτείται την αναγνώριση του από την Κυπριακή Δημοκρατία για σκοπούς αποφυγής των οποιωνδήποτε υποχρεώσεων. Η συγκεκριμένη επιλογή προκύπτει λόγω ιδεολογικών, φιλοσοφικών και ηθικών συγκρούσεων με τα όσα πρεσβεύει και καλλιεργεί ο στρατός. Μάλιστα, η αναγνώριση κάποιου ως αντιρρησίας συνείδησης, προνοεί ότι η στρατιωτική θητεία που επρόκειτο να εκπληρωθεί, πραγματοποιείται υπό τη μορφή της εναλλακτικής κοινωνικής υπηρεσίας είτε για κληρωτούς, είτε για εφέδρους. Εγώ προσωπικά, αναγνωρίζοντας τις υποχρεώσεις μου, όπως αυτές απορρέουν από το σύνταγμα της ΚΔ, και νοουμένου της προσωπικότητας και των πεποιθήσεων μου, θεωρώ ότι τόσο για τον Κυριάκο Κωνσταντά όπως αυτός έχει εξελιχθεί ως κοινωνικό ον, αλλά και για την ίδια τη Κυπριακή Δημοκρατία, θα ήταν πιο ωφέλιμο, αλλά και ταυτόχρονα συμβατό με τη συνείδηση μου να εκπληρώσω εναλλακτική κοινωνική εφεδρεία.
Κάποιος θα μπορούσε να πει ότι η δική σου απαλλαγή και μερικών άλλων δεν οδηγεί πουθενά. Ότι δηλαδή δεν επιτυγχάνει το στόχο της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών, αφότου η πλειονότητα των ανθρώπων θα συνεχίσει να υπηρετεί στον στρατό της κάθε χώρας. Εσύ τι πιστεύεις;
Θα προτιμούσα να παραμείνω εντός του πλαισίου της Κύπρου. Είναι απόλυτα λογικό η πλειοψηφία των πολιτών να υπηρετεί τον στρατό της χώρας, χωρίς την οποιαδήποτε αντίρρηση και αυτό πάρα το γεγονός ότι μεγάλη μερίδα της κυπριακής κοινωνίας αναγνωρίζει και συμμερίζεται απόψεις παρόμοιες με αυτές τις οποίες έχει ένας αντιρρησίας συνείδησης. Ο τρόπος με τον οποίο είναι δομημένη η κυπριακή κοινωνία καλλιεργεί και συντηρεί μια κανονικότητα περί της υποχρέωσης των πολιτών της για εμπλοκή τους στην Εθνική Φρουρά. Χωρίς να μπω σε πολλές λεπτομέρειες, να αναφέρω ότι αυτή η διαδικασία αρχίζει από τα πρώτα σχολικά στάδια και ολοκληρώνεται με την κατάταξη των αρρένων ανήλικων στην Εθνική Φρουρά. Καταλυτικό ρολό παίζει και η πλαισίωση των ιστορικών γεγονότων από τα ΜΜΕ και άλλους κοινωνικούς φορείς με ισχύ.
Η αλλαγή δεν μπορεί να επέλθει από τη μια μέρα στην άλλη, όπως συμβαίνει και έχει συμβεί με όλα τα υπόλοιπα θέματα που έχουν κατά καιρούς απασχολήσει την κοινωνία. Προφανώς και η δική μου απαλλαγή αποσπασματικά δεν θα οδηγήσει στην επίτευξη της ειρηνικής συνύπαρξής των λαών αλλά θεωρώ δεδομένο ότι αποτελεί έναν βήμα προς την επιθυμητή κατεύθυνση. Επίσης, ευελπιστώ ότι ακόμα μια απαλλαγή όπως η δική μου, θα μπορούσε να ευαισθητοποιήσει άλλους πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας ούτως ώστε αυτοί να διεκδικήσουν το δικαίωμα τους στην αντιρρησία συνείδησης, όπως άλλωστε συνέβη και στη δική μου περίπτωση όπου περιπτώσεις άλλων αντιρρησιών συνείδησης έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στην απόφαση μου. Από την πρώτη περίπτωση το 1988 και τον Γιάννη Πάρπα, μέχρι και τον Χαλίλ Καραπασάογλου το 2019
Απομυθοποίηση του στρατού
Θεωρείς δηλαδή εφικτό και ρεαλιστικό στόχο την κατάργηση του στρατού σε όλα τα κράτη του κόσμου;
Θεωρώ αφελές κάποιος να μπορέσει να εκφράσει μια ξεκάθαρη θέση επί του συγκεκριμένου. Ωστόσο, εγώ ως αντιρρησίας συνείδησης, θεωρώ καταρχάς καθήκον μου να συμβάλω στην περαιτέρω ευαισθητοποίηση σχετικά με τη στράτευση. Για χάριν της συζήτησης θα έλεγα επίσης πως ναι, είναι εφικτή η κατάργηση του στρατού σε όλα τα κράτη του κόσμου, γιατί όλοι παρατηρούμε την εξέλιξη την οποία βιώνει το ανθρώπινο είδος με το πέρασμα του χρόνου και θεωρώ ότι θα υπάρξει η στιγμή που η κοινωνία θα απομυθοποιήσει τον στρατό.
Κανονικοποιείται η βία
Μα υπάρχουν και προσεγγίσεις άλλες που θεωρούν ότι η ειρήνη επιτυγχάνεται μέσα από την προετοιμασία για πόλεμο. Ένα παράδειγμα αυτού που λένε όλοι αυτοί είναι η ισορροπία του τρόμου που επιτεύχθηκε μεταξύ ΗΠΑ – Σοβιετικής Ένωσης μετά την απόκτηση πυρηνικών όπλων που σήμαινε την ολική καταστροφή και άρα λειτούργησαν αποτρεπτικά και για τα δύο κράτη. Διαφωνείς με αυτή την προσέγγιση;
Από πλευράς βιωσιμότητας ένα τέτοιο μοντέλο δεν μπορεί να πέτυχει αλλά και ταυτόχρονα αυτοαναιρείται. Η καλλιέργεια μιας κουλτούρας μέσω της οποίας κανονικοποιείται η βία, ο φόβος, και το μίσος, όπως έχει δείξει και η ιστορία σε αμέτρητες περιπτώσεις, οδηγεί σε ανεπιθύμητα για την ανθρωπότητα αποτελέσματα. Αυτό κάνει και η Εθνική Φρουρά. Ουσιαστικά, προετοιμάζει για την εμπλοκή μας σε ένα μηχανισμό του οποίου σκοπός είναι οι μαζικοί σκοτωμοί. Ακόμα και στην περίπτωση του κυπριακού στρατού, ο οποίος θεωρητικά φέρει αμυντικό χαρακτήρα. Με τον οποιοδήποτε τρόπο εμπλέκεται κάποιος σε αυτόν τον μηχανισμό, συμβάλλει είτε άμεσα είτε έμμεσα στην επίτευξη ενός στρατηγικού στόχου: την πλήξη ή/και την εξόντωση του «εχθρού». Οπόταν ναι, διαφωνώ κάθετα με αυτή την προσέγγιση. Η ειρήνη μπορεί μόνο να επιτευχθεί μέσω της πνευματικής και μορφωτικής καλλιέργειας των ανθρώπων. Όταν η μεγαλύτερη μερίδα του πληθυσμού συνειδητοποιήσει τη σημαντικότητα των αξίων που απειλούνται (πάνω από όλα αυτήν της ανθρώπινης ζωής) από την ύπαρξη του στρατού, τότε θα μπορέσουμε σε βάθος χρόνου να αποκολληθούμε από αυτήν τη δοτή κανονικότητα.
“Δικαίωμα μου”
Τι προτίθεσαι να κάνεις αν τελικά απορριφθεί το αίτημα σου από την ειδική επιτροπή;
Δεν έχει περάσει από το μυαλό μου τέτοιο ενδεχόμενο. Θεωρώ ότι με βάση τις πρόσφατες ευρωπαϊκές οδηγίες για τη διασφάλιση του δικαιώματος στην αντίρρηση συνείδησης ένα δημοκρατικό κράτος όπως η Κύπρος θα αναγνωρίσει το δικαίωμα μου στη συνείδηση και στη σκέψη όπως αυτό κατοχυρώνεται από τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, την Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών και το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα του Ανθρώπου.
Ωστόσο, στην περίπτωση που το αίτημα μου δεν γίνει αποδεκτό με βάση την ισχύουσα νομοθεσία υπάρχει η δυνατότητα για έφεση διοικητικής πράξης.
Η διαδικασία
Ποια είναι η διαδικασία υποβολής αίτησης για αναγνώριση αντιρρησία συνείδησης;
Πρόκειται για μια διαδικασία για την οποία η κοινωνία στερείται ενημέρωσης και πληροφόρησης. Ο αντιρρησίας συνείδησης συμπληρώνει μια ειδική αίτηση στην οποία επεξηγεί τους λόγους για τους οποίους αιτείται την αναγνώριση του, την οποία παραδίδει μαζί με τα απαραίτητα δικαιολογητικά όπως Λευκό Ποινικό Μητρώο, βεβαίωση ότι δεν κατέχει όπλα/άδεια οπλοφορίας, και όποια επιπρόσθετα δικαιολογητικά προς υποστήριξη του αιτήματός του στο Τμήμα Επιστράτευσης το οποίο τον παρακολουθεί. Το Τμήμα Επιστράτευσης στη συνέχεια προβαίνει στις απαραίτητες διαδικασίες προωθώντας την αίτηση στα αρμόδια σώματα. Ακολούθως, συγκαλείται ειδική επιτροπή αποτελούμενη από 2 στρατιωτικούς, 2 ακαδημαϊκούς και 1 εκπρόσωπο της νομικής υπηρεσίας της Κυπριακής Δημοκρατίας, ενώπιον της οποίας ο αιτούμενος παρουσιάζεται προς υποστήριξη του αιτήματος του. Η ειδική επιτροπή στη συνέχεια γνωστοποιεί στον Υπουργό Άμυνας την γνωμάτευση της σχετικά με την αποδοχή ή όχι του αιτήματος, απόφαση που γνωστοποιείται με επιστολή στον αιτούμενο.