First published @LimassolToday
Με πρωτοβουλία φιλειρηνικών και αντιπολεμικών οργανώσεων θεσπίστηκε πίσω στο 1985 η Διεθνής Ημέρα Αντιρρησιών Συνείδησης, η οποία εορτάζεται κάθε 15η του Μάη. Στόχος της ημέρας, η ευαισθητοποίηση της παγκόσμιας κοινής γνώμης σχετικά με τις πεποιθήσεις των αντιρρησιών συνείδησης.
Αντιρρησίας Συνείδησης είναι όποιος για οποιουσδήποτε λόγους, είτε αυτοί είναι θρησκευτικοί, είτε ηθικοί, είτε φιλοσοφικοί, αρνείται την εμπλοκή του στον οποιοδήποτε στρατό. Μάλιστα, το συγκεκριμένο δικαίωμα θεσπίζεται από την Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, στο Άρθρο 18 το οποίο αναφέρει ότι «κάθε άτομο έχει το δικαίωμα της ελευθερίας της σκέψης, της συνείδησης και της θρησκείας», αλλά και το Άρθρο 10 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το Άρθρο 9 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την Προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών και το Άρθρο 18 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα του Ανθρώπου, που θεσπίζουν το δικαίωμα της ελεύθερης σκέψης, συνείδησης και θρησκείας.
«Η θητεία είναι αντίθετη στις έννοιες της δημοκρατίας, της ισότητας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Είναι αναφαίρετο θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα (και όχι υποχρέωση) η απόφαση του καθενός από εμάς για το αν θα στρατευθεί ή όχι»
Με δηλώσεις του ο Τουρκοκύπριος αντιρρησίας συνείδησης και μέλος του Ευρωπαϊκού Γραφείου για την Αντίρρηση Συνείδησης (EBCO) Μουράτ Κανατλί (ο οποίος μάλιστα φυλακίστηκε στις 26 Φεβρουαρίου 2014 εξαιτίας της συνειδητής άρνησής του να συμμετάσχει στις ετήσιες υποχρεωτικές στρατιωτικές ασκήσεις στο βόρειο τμήμα της Κύπρου) στο Limassol Today, έθιξε τη σημαντικότητα της αλληλεγγύης η οποία πηγάζει από την αναγνώριση της αντιρρησίας συνείδησης. Χαρακτηρίζει την αντιρρησία συνείδησης ως μια προσωπική στάση που υποστηρίζεται παγκοσμίως, και γι’ αυτό η αλληλεγγύη στους για τους αντιρρησίες συνείδησης είναι ζωτικής σημασίας. Η συνείδηση και οι απόψεις του κάθε ανθρώπου δεν πρέπει να κρίνονται.
«Η υπηρεσία στον στρατό είναι εξ ορισμού η εξάσκηση για τον πόλεμο, δηλαδή η συστηματική προετοιμασία για συμμετοχή σε δολοφονίες»
Από τα 47 κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, η Τουρκία είναι η μόνη χώρα που δεν αναγνωρίζει το δικαίωμα στην αντιρρησία συνείδησης στην στρατιωτική θητεία. Χώρες όπως το Αζερμπαϊτζάν, η Αρμενία και η Ελλάδα, παρά το ότι αναγνωρίζουν το δικαίωμα στην αντίρρηση συνείδησης, προβλέπουν μεροληπτικές και «τιμωρητικές» διαδικασίες που δεν βασίζονται επί το πλείστο σε αμιγώς πολιτικά κριτήρια.
Από την άλλη, στην Κύπρο το δικαίωμα στην αντίρρηση συνείδησης αναγνωρίζεται και θεσπίζεται από τον νόμο, ωστόσο οι διαδικασίες που ακολουθούνται δεν μπορούν να θεωρηθούν ως ιδιαίτερα «φιλικές» προς όσους πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας αρνούνται να αποτελέσουν μέρος της Εθνικής Φρουράς.
Με βάση τον Περί Εθνικής Φρουράς Νόμο του 2011, η αναγνώριση ως αντιρρησίας συνείδησης απορρέει από μια γενική αντίληψη που έχει ο κάθε αιτητής για τη ζωή, η οποία να βασίζεται σε συνειδητές θρησκευτικές, φιλοσοφικές ή ηθικές πεποιθήσεις που να εφαρμόζονται από το άτομο και να εκδηλώνονται με την τήρηση ανάλογης συμπεριφοράς. Εξαιρούνται τις αναγνώρισης όσοι κατέχουν άδεια οπλοφορίας ή κυνηγίου – ή εκκρεμεί αίτησή τους για χορήγηση τέτοιας άδειας, όσοι έχουν καταδικαστεί ή εκκρεμεί σε βάρος τους ποινική δίωξη για αδίκημα που σχετίζεται με τη χρήση όπλων ή βίας, ή έχουν υπηρετήσει ενόπλως στον Στρατό μετά τον ενστερνισμό των πεποιθήσεών τους οι οποίες τους εμποδίζουν στην εκπλήρωση στρατιωτικής υποχρέωσης.
«Η στάση ζωής μου δεν μου επιτρέπει να συμμετέχω σε οποιαδήποτε στρατιωτική δομή του κράτους»
Η πρώτη περίπτωση αντιρρησία συνείδησης που καταγράφηκε στην Κύπρο, χρονολογείται πίσω στο 1988. Ο Γιάννης Πάρπας αρνείτο να παραστεί ως έφεδρος στις ασκήσεις της Εθνικής Φρουράς, και ήταν η πρώτη φορά που πολίτης προέβη σε ενεργή άρνηση στράτευσης για ιδεολογικούς λόγους. Μάλιστα, ο Πάρπας φυλακίστηκε για την στάση του. Παρατίθεται πιο κάτω γραπτή του δήλωση ημερομηνίας 25/06/1988 μέσα από τις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας, η οποία διανεμήθηκε στον τοπικό και διεθνή Τύπο αλλά και σε οργανώσεις:
Η υπόθεση Πάρπα κινητοποίησε ομάδες πολιτών όπως η Πρωτοβουλία Ενάντια στον Κοινωνικό Ρατσισμό, η οποία με ανακοινώσεις της την τότε εποχή δήλωνε τη συνεχή της συμπαράσταση στον αντιρρησία συνείδησης Γιάννη Πάρπα, καλώντας μάλιστα και μέσω της πραγματοποίησης ψηφίσματος την νομική κατοχύρωση του δικαιώματος άρνησης της στρατιωτικής θητείας, προτείνοντας μια αντίστοιχη εναλλακτική κοινωνική. Η Πρωτοβουλία χαρακτήριζε τότε υποκριτικό τον συνδυασμό της καταπάτησης ενός τόσου βασικού δημοκρατικού δικαιώματος όπως το δικαίωμα άρνησης στράτευσης για σκοπούς συνείδησης, με τις συνεχείς διακυρήξεις για υποστήριξη των ανθρώπινων δικαιωμάτων εκ μέρους της κυβέρνησης και του πολιτικού κόσμου.
Σε περίπτωση αναγνώρισης κληρωτού στρατιώτη ως αντιρρησία συνείδησης, η διάρκεια της εναλλακτικής θητείας του προσαυξάνεται αναλόγως της προβλεπόμενης θητείας που θα εκπλήρωνε στην Εθνική Φρουρά. Επίσης, βάσει της υφιστάμενης νομοθεσίας, η αντιρρησία συνείδησης μπορεί να επικαλεστεί από εφέδρους για την απαλλαγή τους από τη δύναμη της ΕΦ, εκπληρώνοντας όμως ανάλογη κοινωνική υπηρεσία σε δημόσιους φορείς.
Ωστόσο, η όλη διαδικασία για την αναγνώριση του οποιουδήποτε πολίτη ως αντιρρησίας συνείδησης χαρακτηρίζεται από αρκετούς από όσους την ακολούθησαν ως προβληματική. Συγκεκριμένα, ο κάθε ενδιαφερόμενος καλείται να καταθέσει σχετική αίτηση μαζί με όλα τα απαραίτητα δικαιολογητικά που να την υποστηρίζουν στο Τμήμα Επιστράτευσής που τον παρακολουθεί, μέσω της οποίας να επεξηγεί γραπτώς τους λόγους για τους οποίους δεν επιθυμεί να συμμετέχει στον Στρατό. Ακολούθως, καθιδρύεται Ειδική Επιτροπή, σκοπός της οποίας είναι να εξετάζει τη συνδρομή των προϋποθέσεων αναγνώρισης του ενδιαφερόμενου και να παρέχει εν τέλει σχετική γνωμοδότηση στον Υπουργό Άμυνας. Μάλιστα, πρόσφατα σύμφωνα με μαρτυρίες πολιτών, το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Φρουράς απαιτεί από τους ενδιαφερόμενους να συμπληρώσουν επιπρόσθετα ένα ακόμα ερωτηματολόγιο, μέσω του οποίου οι αιτούμενοι καλούνται να τεκμηριώσουν τους λόγους για τους οποίους αιτούνται την αναγνώρισής τους.
«Αρνούμαι να συμμετέχω σε οποιαδήποτε προγράμματα εκπαίδευσης και ασκήσεων που στοχεύουν στη μετατροπή των ατόμων σε απάνθρωπες μηχανές που είναι διατεθειμένες να σκοτώσουν ή/και να βοηθήσουν αυτούς που είναι έτοιμοι να σκοτώσουν»
Όλα αυτά, την ίδια ώρα που στα υπόλοιπα σύγχρονα Ευρωπαϊκά Κράτη, η όλη διαδικασία στηρίζεται κυρίως σε διαδικαστικού τύπου ενέργειες, όπως για παράδειγμα η συμπλήρωση μιας υπεύθυνης δήλωσης. Γιατί στην Κύπρο φαίνεται πως, η συμμετοχή σε έναν στρατό είναι ο κανόνας αντί η εξαίρεση.
Με άλλα λόγια, η Κυπριακή Δημοκρατία αναθέτει σε μια πενταμελή επιτροπή (2 καθηγητές ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων με ειδικότητα στη φιλοσοφία/κοινωνικές-πολιτικές επιστήμες/ψυχολογία, 1 νομικό λειτουργό της Νομικής Υπηρεσίας και 2 ανώτερους αξιωματικούς της ΕΦ), την εξέταση της συνείδησης του πολίτη! Επομένως, ο κάθε αντιρρησίας συνείδησης που ουσιαστικά αιτείται την αναγνώρισή του από την Κυπριακή Δημοκρατία, περνά από μια διαδικασία εξέτασης της αυθεντικότητας των πεποιθήσεων και των απόψεών του για τη ζωή. Μάλιστα, όπως χαρακτηριστικά μας ανέφερε άτομο το οποίο αναγνωρίστηκε ως αντιρρησίας συνείδησης, κατά τη διάρκεια της συγκεκριμένης επιτροπής, από συγκεκριμένα μέλη της, δεν γίνεται μόνο έλεγχος της αυθεντικότητας των προβαλλόμενων επιχειρημάτων, αλλά και έντονη κριτική τους, και μάλιστα σε πολλά σημεία επί προσωπικού.
«Γιατί το να πολεμήσεις, και κατ’ επέκταση πιθανότατα να αφαιρέσεις την ζωή κάποιου άλλου ανθρώπου, το κάνουν άνθρωποι αδίστακτοι και ψυχασθενείς. Κανείς λογικός και ηθικός άνθρωπος δεν πάει να πολεμήσει/σκοτώσει με τη θέληση του. Δεν μπορώ να διανοηθώ τον εαυτό μου να σκοτώνει κάποιον, κάτω από οποιεσδήποτε περιστάσεις»
Για να είμαστε πιο συγκεκριμένοι, εξετάζονται συνειδήσεις που ως επί το πλείστο σχετίζονται με φιλειρηνικά και αντιπολεμικά ρεύματα, τον αντιμιλιταρισμό, τον αντιρατσισμό, την επαναπροσέγγιση, την αλληλεγγύη μεταξύ των λαών. Μέσω μιας αίτησης/επιστολής, και μέσω μιας παρουσίας σε ενώπιον μιας επιτροπής με 5 αγνώστους, ο κάθε αιτητής καλείται να πείσει την Κυπριακή Δημοκρατία για το ποιος πραγματικά είναι! Και όλα αυτά, σε μια χώρα που για τα τελευταία 47 χρόνια παραμένει μοιρασμένη, έχοντας ως βασικούς παράγοντες στη διαμόρφωση και τη συνέχιση του προβλήματος, τους στρατούς που βρίσκονται ένθεν και ένθεν της Πράσινης Γραμμής (ΕΦ, ΕΛΔΥΚ, ΤΟΥΡΔΥΚ, Τ/Κ στρατός, Τουρκικός στρατός, Βρετανικός στρατός, Ηνωμένα Έθνη, και βάσεις από άλλες χώρες), και είναι κάπου εδώ που διαπιστώνει κανείς την προβληματικότητα της όλης διαδικασίας. Βέβαια, κάποιοι θα θέσουν το επιχείρημα του «Αμυντικού» χαρακτήρα της Εθνικής Φρουράς, το οποίο εύκολα μπορεί να καταρριφθεί καθώς, ένας αντιρρησίας συνείδησης αρνείται τη συμμετοχή του σε οποιαδήποτε στρατιωτική επιχείρηση, η οποία είτε άμεσα είτε έμμεσα λειτουργεί εις βάρος μιας άλλης ομάδας ανθρώπων. Αντιρρησίας συνείδησης του οποίου η αναγνώριση ακόμη εκκρεμεί μας εξήγησε ακόμη, πως, η υποχρεωτική θητεία δεν συμβάλει με κανένα τρόπο στην άμυνα της χώρας. Τεχνολογικές και άλλες εξελίξεις την έχουν καταστήσει άχρηστη και η ύπαρξή της διαιωνίζει μια αναποτελεσματική γραφειοκρατία που συντηρεί ένα κλίμα εξωτερικών «απειλών» που επιτρέπουν την ασυδοσία στις αμυντικές δαπάνες.
«Υπάρχει μεγάλη έλλειψη ενημέρωσης και πληροφόρησης. Ακόμα και μέλη της Δύναμης δεν γνωρίζουν για τις διαδικασίες αναγνώρισης ενός πολίτη ως αντιρρησίας συνείδησης»
Αυτό παρατηρείται ωστόσο, είναι η έλλειψη ενημέρωσης και πληροφόρησης από τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες. Συγκριτικά με τον όγκο πληροφοριών που διανέμεται κάθε χρόνο σχετικά με την στράτευση, ο ανάλογος που αφορά την αντιρρησία συνείδησης είναι μηδαμινός. Ακόμα και διαδικτυακά, η πληροφόρηση είναι ελλιπής, και σε συγκεκριμένα σημεία εκτός του ισχύοντος πλαισίου. Η Κυπριακή Δημοκρατία οφείλει να ενημερώνει επαρκώς τους πολίτες της για τα δικαιώματά τους. Μια ιδέα που θα μπορούσε να εξεταστεί σε πρώτο στάδιο, θα ήταν η επένδυση στην ενημέρωση στα σχολεία. Με τον ίδιο τρόπο που εκπρόσωποι της ΕΦ επισκέπτονται τις σχολικές μονάδες για ενημέρωση (αλλά και πραγματοποιούνται επισκέψεις μαθητών στις στρατιωτικές μονάδες), θα μπορούσαν να διευθετηθούν επισκέψεις από αντιρρησίες συνείδησης που να εκπροσωπούν την αντίθετη άποψη. Με αυτόν τον τρόπο, θα επιτυγχανόταν η αποκόλληση από το στερεοτυπικό μοντέλο το οποίο ακολουθείτο μέχρι σήμερα, το οποίο ουσιαστικά, προετοιμάζει τον κάθε έφηβο για την κατάταξή του στο στρατό, κανονικοποιώντας τη συμμετοχή του σε μια ένοπλη δύναμη.
Υπήρξε συγκεκριμένη περίπτωση όπου ομάδα μαθητών σε ιδιωτικό σχολείο στη Λευκωσία οργάνωσε συνάντηση με τον Τουρκοκύπριο Αντιρρησία Συνείδησης Χαλίλ Καραπασάογλου μετά την αποφυλάκισή του (σ.σ. το 2019). Η συγκεκριμένη εκδήλωση είχε μεγάλη απήχηση, μάλιστα, από τη συζήτηση που έγινε, ένας μαθητής του σχολείου αιτήθηκε την αναγνώρισή του ως αντιρρησίας συνείδησης, εκπληρώνοντας τελικά την κοινωνική του θητεία του σε υπηρεσία του Δημόσιου Τομέα.
*Το Limassol Today με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα Αντιρρησιών Συνείδησης, μίλησε με άτομα τα οποία πέρασαν από τη συγκεκριμένη διαδικασία και αναγνωρίστηκαν (και τυπικά πλέον) ως αντιρρησίες συνείδησης, ή που η αίτησή τους για αναγνώριση ακόμη εκκρεμεί. Για σκοπούς προστασίας των προσωπικών δεδομένων δεν θα παρατεθούν προσωπικά στοιχεία των συγκεκριμένων ατόμων. Μερικά από όσα δήλωσαν για το ζήτημα της αντιρρησίας συνείδησης ή κατέθεσαν στις αρμόδιες υπηρεσίες προς υποστήριξη της αίτησή τους παρατίθενται στα αποσπάσματα που βρίσκονται εντός του κειμένου.