Μια δεύτερη ανάγνωση της ποιοτικής έρευνας που δημοσίευσε ο Πολίτης, την Κυριακή 7 Αυγούστου 2022 [Μέρος Α’]
Το αίσθημα φόβου
Στην πρώτη ενότητα, σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, η αντίληψη των εκλογών ως σημαντικές, πηγάζει κυρίως από το αίσθημα φόβου που επικρατεί εντός της κυπριακής κοινωνίας και δημιουργεί την ανάγκη για μια “ουσιαστική αλλαγή”.
(α) Μεταναστευτικό
Χωρίς να παρέχονται περισσότερα στοιχεία για τις μεταβλητές που συμπεριλήφθηκαν στην έρευνα, αυτό που αναφέρεται, είναι ότι το αίσθημα του φόβου αφορά κυρίως το ζήτημα του μεταναστευτικού.
Φαίνεται ότι από τη θεματική ανάλυση των όσων ειπώθηκαν στα Focus Groups, τα κύρια θέματα που περιστρέφονται γύρω από το μεταναστευτικό είναι:
1. Οι ξένοι αποτελούν το 30% της χώρας μας
2. Έχουν καταλάβει τις αυλές σε Λακατάμια, Λεμεσό και Πάφο
3. Απειλούμαστε από μια δεύτερη εισβολή
4. Θα γίνουμε μειονότητα στη χώρα μας
5. Τα επιδόματα στους μετανάστες αφαιρούν τη στήριξη προς τους Κυπρίους
Με μια πρώτη ανάγνωση, κανείς θα μπορεί να ισχυριστεί ότι κύριος πολιτικός φορέας που ανάγει το μεταναστευτικό σε κάτι που να φοβίζει τους πολίτες, είναι το ΕΛαΜ. Ωστόσο, η δική μου εκτίμηση, είναι ότι η “πηγή του κακού” είναι το ΔΗΣΥ, και η ρητορική που υιοθέτησε από το 2010 μέχρι το 2013, κατά την περίοδο διακυβέρνησης Δημήτρη Χριστόφια. Ποιος μπορεί να ξεχάσει άλλωστε όλα όσα καθημερινά ακούγαμε για τα “τσιεκούθκια του Χριστόφκια”, ενώ η Κύπρος έκανε τα πρώτα της βήματα εντός της τότε παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης; Επίσης, δεν είναι επί διακυβέρνησης ΔΗΣΥ που καλλιεργήθηκε το αφήγημα περί μιας “δεύτερης εισβολής” μέσω της παράτυπης μετανάστευσης “εξαιτίας των κενών στην Πράσινη Γραμμή”;
(β) Βιοτικό επίπεδο
Εδώ, από την ανάλυση προκύπτουν τα πιο κάτω θέματα:
1. Έντονη ανησυχία στους νέους και άτομα μέχρι 50 χρονών ιδιαίτερα
2. Φόβος για ανεργία (18 – 25 χρονών)
3. Χαμηλή αγοραστική δύναμη – ανάγκη για 2 ή 3 δουλειές (νέοι εργαζόμενοι μέχρι 35 χρονών)
4. Οι τιμές των καυσίμων και οι μισθοί δεν συμβαδίζουν
Ο φόβος σε σχέση με το βιοτικό επίπεδο των Κυπρίων πολιτών άρχισε να αναπτύσσεται και πάλι κατά την περίοδο της διακυβέρνησης Χριστόφια. Η τότε αντιπολίτευση με μπροστάρη τον ΔΗΣΥ, καλλιέργησαν στη συνείδηση των πολιτών μέσω ακραίας κινδυνολογίας, την εντύπωση ότι η διαβίωση τους απειλείται από την “ανεπάρκεια” του Δημήτρη Χριστόφια και του ΑΚΕΛ που βρισκόταν τότε στην εξουσία. Ενδεικτική είναι και η καμπάνια του Νίκου Αναστασιάδη το 2013, η οποία στηρίχτηκε γύρω από τη φράση “Η κρίση θέλει ηγέτη”. Η συγκεκριμένη τάση φαίνεται να επαναλαμβάνεται σήμερα κυρίως από τον Αβέρωφ Νεοφύτου.
“Είτε μένει ο ΔΗΣΥ ως ο πρωταγωνιστής για περαιτέρω εξέλιξη και σταθερότητα της χώρας, είτε η σημερινή αντιπολίτευση έρχεται στην εξουσία”, “δεν ρισκάρουμε ούτε για τον Δημοκρατικό Συναγερμό αλλά πολύ περισσότερο δεν ρισκάρουμε για τη χώρα μας”, “μόνο να γλιστρήσουμε, όχι στραβοτιμονιά, η χώρα θα βρεθεί στην κατηγορία των σκουπιδιών”, είναι μερικά από όλα όσα λέει επί καθημερινής βάσης ο υποψήφιος του ΔΗΣΥ.
(γ) Οι ξένοι
Από τα ευρήματα της έρευνας προκύπτει ότι επικρατεί μια καχυποψία ανάμεσα στους πολίτες, σε σχέση με ξένες δυνάμεις και την ΕΕ, οι οποίες επηρεάζουν αρνητικά την αυτονομία των Κυπρίων πολιτικών.
Το σχήμα “Us VS Them” (Us = εμείς, οι Κύπριοι πολίτες & Them = Οι ξένοι, οι ΕΕ και οι ξένες δυνάμεις) προκύπτει συχνά σε περιπτώσεις όπου κοινωνικά σύνολα χάνουν μέρος της συνοχής τους. Ενδεικτικό της απώλειας της συνοχής είναι η υποβαθμισμένη σημασία του Κυπριακού και της διαφθοράς. Η κοινωνία φαίνεται να αρκείται στην επιδίωξη επίλυσης των άμεσων και προσωπικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει σε επίπεδο καθημερινότητας, παρά να συνταχθεί προς την επίτευξη ενός κοινού στόχου (πχ. Κυπριακό ή Πάταξη της διαφθοράς), κυρίως λόγω ενός ευρύτερου αισθήματος απογοήτευσης που επικρατεί. Στη δική μας περίπτωση, επιδιώκουμε να επανορθώσουμε τη συνοχή μας με την ενίσχυση της ταύτιση μας με την Κύπρο και τη διαφοροποίηση μας από άλλους εξωτερικούς παράγοντες.
Οι επικλήσεις στον φόβο αποτελούν βασικό εργαλείο στην πολιτική επικοινωνία. Ο φόβος αποτελεί ένα εύχρηστο εργαλείο που έχουν στη φαρέτρα τους οι πολιτικοί. Αποτελεί σύμφωνα με ειδικούς, το συναίσθημα που προσαρμόζεται πιο εύκολα από κάθε άλλο σε μια πολιτική (και όχι μόνο) καμπάνια.
Στην πολιτική επικοινωνία, ο φόβος, χρησιμοποιείται για την άμεση ευαισθητοποίηση του εκλογικού σώματος σε σχέση με ένα σημαντικό ζήτημα που το αφορά. Σκοπός των επικλήσεων στον φόβο, είναι να προκαλέσει φόβο και απειλή, προκαλώντας άγχος και ένταση, και εν τέλει, να παρακινήσει τους ψηφοφόρους να υιοθετήσουν συγκεκριμένους αμυντικούς μηχανισμούς ή άλλες ενέργειες που έχουν να κάνουν με την εκλογική τους συμπεριφορά. Όταν οι πολίτες κυριεύονται από φόβο, και νιώθουν απειλούνται όλο και περισσότερο από μια αβεβαιότητα που τους περιτριγυρίζει, αρχίζουν να αναζητούν τρόπους να προστατευτούν.
Έτσι και στην πολιτική, αποδεδειγμένα, ο φόβος ενεργοποιεί πολλές φορές τα πολιτικά ένστικτα του εκλογικού σώματος, κινητοποιώντας το να λάβει μέρος στις εκλογικές διαδικασίες, επιδιώκοντας την αποτροπή των κακών εξελίξεων που το απειλούν.
Αυτό που φαίνεται είναι ότι σήμερα, οι Αβέρωφ Νεοφύτου και ΔΗΣΥ είναι οι κύριοι πρεσβευτές του σε θέματα οικονομίας και βιοτικού επιπέδου (“Η σταθερότητα και η ασφάλεια ακόμα και οι θέσεις εργασίας δεν είναι δεδομένες”, “Έρχονται τρικυμίες, έρχονται καταιγίδες και έχουμε να αντιμετωπίσουμε ένα ναρκοπέδιο”, κλπ.), αλλά και το ΕΛαΜ, με κυρίως ρατσιστικά και εθνικιστικά κριτήρια – τις πλείστες φορές υποστηριζόμενο από ψευδή στοιχεία και παραπληροφόρηση. Βέβαια, οι επικλήσεις στον φόβο υιοθετούνται και από τις υπόλοιπες δυνάμεις του τόπου (πχ. Το ΑΚΕΛ – κυρίως για το Κυπριακό, το ΔΗΚΟ, οι Οικολόγοι – κυρίως για το περιβάλλον, κλπ.).
Επομένως, αυτό που διαπιστώνεται μέσα από την έρευνα, ότι δηλαδή οι Κύπριοι περισσότερο φοβούνται και λιγότερο ελπίζουν ή οραματίζονται, δεν πρέπει να μας παραξενεύει. Στην ουσία, τον ερχόμενο Φεβρουάριο θα θερίσουμε ότι έσπειραν οι πολιτικές δυνάμεις του τόπου, σε επικοινωνιακό επίπεδο, τα προηγούμενα χρόνια.