First published @LimassolToday
Αν τους κατανοήσουμε, τότε μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε
Δεν θα αργήσει να μας αποχαιρετήσει το 2021, μια χρονιά που όπως και το 2020 δεν μας αφήνει και την καλύτερη γεύση. Ήταν 365 μέρες που δεν μπορεί κανείς να πει ότι ήταν και οι πιο ξέγνοιαστες και εύθυμες για την πλειοψηφία (τουλάχιστον) των μελών της κοινωνίας. Μιας κοινωνίας που ταλαιπωρήθηκε (όπως αναμενόταν) και το 2021 από την πανδημία του κορωνοϊού. Όσο καθυστερεί να επιστρέψει η προ-2020 κανονικότητα (όσο κανονική και να ήταν), αυτό που παρατηρείται είναι ένας κοινωνικός διαχωρισμός σε διάφορα στρατόπεδα (για το θέμα δημοσιεύθηκε σχετικό άρθρο). Μέσα σε όλα αυτά, στις πολλές αντιπαραθέσεις που βιώνουμε πλέον σε καθημερινή βάση, είτε αυτές έχουν να κάνουν με τα εμβόλια, τη χρήση μάσκας, τα rapid tests, κλπ., πολλοί είναι που βρέθηκαν σε σημείο να διερωτώνται για το «πόσο ηλίθιος είναι κάποιος;» ή για το «πώς είναι δυνατό να υπάρχουν τόσοι πολλοί ηλίθιοι γύρω μου;».
Η ανθρώπινη ηλιθιότητα δεν είναι ένα απλό και μονοδιάστατο ζήτημα που απασχολεί τον μέσο κοινό θνητό σε επίπεδο καθημερινότητας. Αντιθέτως, αποτελεί διαχρονικά αντικείμενο μελέτης της επιστημονικής κοινότητας.
Το 1976, ο Ιταλός καθηγητής οικονομικής ιστορίας στο Berkley University, Carlo M. Cippola, δημοσίευσε τη μελέτη του με θέμα την «οικτρότητα» στην οποία βρίσκονταν διαχρονικά οι ανθρώπινες σχέσεις, οι οποίες χαρακτηρίζονταν από ένα φορτίο, ένα πλεόνασμα βασάνων που δημιουργούνται καθημερινά από μια ομάδα ατόμων που βρίσκεται μέσα στο ανθρώπινο είδος, τους ηλίθιους. Μια ομάδα ανοργάνωτη, χωρίς αρχηγό, που δεν ακολουθεί τους όποιους κανονισμούς, που είναι ικανή να παρεμποδίσει την ανθρώπινη ευτυχία και ευημερία καθώς η δράση κάθε μέλους της συμβάλλει δραματικά στην ενίσχυση της αποδοτικότητας της δράσης των υπόλοιπων μελών. Κατά τον Cippola, οι ηλίθιοι είναι πιο ισχυροί ακόμα και από τη Μαφία και το στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα.
Στην προσπάθειά του να αναγνωρίσει και να κατανοήσει τη συγκεκριμένη απειλή για την ανθρωπότητα, ο Cippola διαπίστωσε ότι διέπεται από πέντε βασικούς νόμους:
1ος Βασικός Νόμος: Πάντα και νομοτελειακά όλοι υποτιμούν τον αριθμό των ηλίθιων ατόμων που κυκλοφορούν στην κοινωνία
Όσοι κι αν νομίζουμε πως είναι οι ηλίθιοι άνθρωποι σε μια κοινωνία, αυτοί θα είναι πάντα περισσότεροι. Κάθε αριθμητική τους προσέγγιση θα αποδεικνυόταν μικρότερη της πραγματικής. Κι αυτό γιατί είναι πολλοί οι ηλίθιοι που κάποτε θα θεωρήσουμε λογικούς και νοήμονες, αλλά και γιατί οι ηλίθιοι μπορούν να βρεθούν απρόσμενα παντού.
2ος Βασικός Νόμος: Η πιθανότητα να είναι κάποιο άτομο ηλίθιο είναι ανεξάρτητη από οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό του
Το ποσοστό της ανθρώπινης ηλιθιότητας παραμένει στατιστικά αναλλοίωτο σε όλους τους πληθυσμούς. Οποιαδήποτε κατηγορία ανθρώπων έχει ένα συγκεκριμένο ποσοστό ηλίθιων. Είτε αυτή έχει να κάνει με το φύλο, με την εθνικότητα, τη μόρφωση, ακόμα και το επάγγελμα. Κατά τον Cipolla, υπάρχουν ηλίθιοι που έχουν βραβευτεί με Νόμπελ. Με οποιαδήποτε κοινωνική ομάδα συναναστραφεί κανείς λοιπόν, πάντα θα έχει να αντιμετωπίσει την ίδια αναλογία ηλίθιων, η οποία με βάση τον 1ο Νόμο, υπερβαίνει πάντα τις εκτιμήσεις μας.
3ος Βασικός Νόμος: Ηλίθιος είναι αυτός που οι πράξεις του προκαλούν ζημιές σε ένα άλλο άτομο ή μια ομάδα ατόμων, χωρίς ο ίδιος να αποκομίζει κάποιο κέρδος, ενώ πιθανώς να υφίσταται ακόμη και ζημιές
Κατά τον Cipolla πρόκειται για τον Χρυσό Νόμο της ανθρώπινης ηλιθιότητας. Με ένα γράφημα που σχεδίασε (πιο κάτω), μας εξηγεί τι ακριβώς είναι ένα ηλίθιο άτομο, συστήνοντας μας ταυτόχρονα, άλλους τρεις τύπους ανθρώπων οι οποίοι συνυπάρχουν με την ηλιθιότητα. Αρχικά, υπάρχουν οι ευφυείς ανθρώποι: οι πράξεις τους αποφέρουν όφελος για τους εαυτούς τους αλλά και τους γύρω τους, μετά οι κακοποιοί: οι πράξεις τους ευνοούν τους ίδιους αλλά αποφέρουν ζημιά στους υπόλοιπους, και τρίτοι είναι οι ανήμποροι: οι πράξεις τους αποφέρουν οφέλη στους άλλους αλλά επιβαρύνουν τους εαυτούς τους. Επομένως, οι κατηγορίες των μη-ηλίθιων είναι αυτές με τη μεγαλύτερη ασυνέπεια, καθώς, κάποιες φορές κανείς μπορεί να είναι ευφυής, άλλες κακοποιός, και άλλες ανήμπορος. Από την άλλη, ένας ηλίθιος άνθρωπος είναι κατά συνέπεια ηλίθιος κατά τη διάρκεια κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας, και αυτό είναι που κάνει τη συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων επικίνδυνη σύμφωνα με τον Cipolla.
Οι πράξεις ενός ηλίθιου, αποφέρουν ζημιά τόσο στον ίδιο όσο και στους γύρω του. Για παράδειγμα, θα μπορούσε κανείς να πει ότι κάποιος που αρνείται να φορέσει μάσκα σε ένα χώρο με συνωστισμό, είναι ηλίθιος. Οι λόγοι είναι ευνόητοι: χωρίς τη μάσκα θέτει τον εαυτό του σε κίνδυνο έκθεσής του στον κορωνοϊό, και από την άλλη, εάν είναι φορέας του ιού, θέτει σε κίνδυνο τους υπόλοιπους. Ένα άλλο ενδιαφέρον παράδειγμα που ζήσαμε στην Κύπρο, ήταν οι προκλήσεις υλικών ζημιών σε δημόσια σχολεία κατά την περίοδο αναβρασμού που προέκυψε από το διάταγμα για τη χρήση μάσκας από παιδιά στα σχολεία. Μια βομβιστική επίθεση ή εμπρησμός σε ένα σχολείο, δεν αποφέρει το οποιοδήποτε όφελος σε κανένα.
4ος Βασικός Νόμος: Οι μη-ηλίθιοι άνθρωποι πάντα υποτιμούν την καταστροφική ισχύ των ηλίθιων ατόμων. Οι μη-ηλίθιοι άνθρωποι συνέχεια παραβλέπουν πως η συναναστροφή ή/και ο συγχρωτισμός με ηλίθια άτομα αποδεικνύεται μοιραίο λάθος, ανεξάρτητα από τη χρονική στιγμή, την τοποθεσία, και τις συνθήκες
Αποτελεί διαχρονική αδυναμία του ανθρώπου να κατανοήσει και να αξιολογήσει την καταστροφική δύναμη της ανθρώπινης ηλιθιότητας. Η διαχρονική συναναστροφή με τα ηλίθια άτομα είναι αναπόφευκτα επιβλαβής, επιφέροντας στην ανθρωπότητα μεγάλες ζημιές. Η υποτίμηση της ισχύος των ηλίθιων αποτελεί βασικό παράγοντα που οδηγεί στη διάθεση ενός διευρυμένου πεδίου δράσης για εξάσκηση των χαρισμάτων των ηλίθιων ατόμων, καθώς, από αυτό προκύπτει μια ανεπάρκεια αντιμετώπισής τους.
5ος Βασικός Νόμος: Ο ηλίθιος άνθρωπος είναι το πιο επικίνδυνο είδος ανθρώπου, πιο επικίνδυνο ακόμα και από τον κακοποιό
Οι ηλίθιοι άνθρωποι προκαλούν ζημιές στους υπόλοιπους ανθρώπους, χωρίς να αποκομίζουν το οποιοδήποτε κέρδος σε προσωπικό επίπεδο. Συνεπώς, η κοινωνία ως σύνολο ζημιώνεται. Από την άλλη, οι κακοποιοί, με μια πράξη τους αποκομίζουν κάποιο κέρδος, ζημιώνοντας όμως άλλους. Αθροιστικά, η κοινωνία ως σύνολο, ούτε ωφελείται, ούτε ζημιώνεται. Κατά τον Cipolla, εάν τα μέλη μιας κοινωνίας ήταν απόλυτοι κακοποιοί, η κοινωνία απλά θα παρέμενε στάσιμη καθώς, οι ενέργειες των μελών της θα αφορούσαν αποκλειστικά μαζικές αναδιανομές πλούτου και ευδαιμονίας προς όφελος όλων όσων θα επέλεγαν να δράσουν. Σε μια κοινωνία ηλίθιων όμως, η κοινωνία θα ακολουθούσε αδιαμφισβήτητα φθίνουσα πορεία, μιας και κανένας δεν θα αποκόμιζε το οποιοδήποτε όφελος από τις πράξεις του οποιουδήποτε.
Ας μπούμε λοιπόν στο 2022, το οποίο αναμένεται να είναι εξίσου “ενδιαφέρον” με τα προηγούμενα δύο χρόνια, έχοντας αυτούς τους πέντε βασικούς νόμους υπόψη. Ο ίδιος ο Cipolla άλλωστε, θεωρούσε την κατανόησή τους ως το βασικό εργαλείο για την αντιμετώπιση και την εξουδετέρωση της ανθρώπινης ηλιθιότητας, την αιτία κατά τον ίδιο, πίσω από δραματικές ανθρώπινες απώλειες και ζημιές κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας ιστορίας.