Ο Χρίστος Γιανναράς στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του, «Ενάντια στη θρησκεία» (2006) μας αναφέρει τα ουσιώδη γνωρίσματα της θρησκείας ως πανανθρώπινου και διαχρονικού φαινομένου τα οποία και χωρίζει σε τρία μέρη:
- Ανάγκη ορμέμφυτη, ενστικτώδης
- Ατομοκεντρική
- Ανορθολογισμός και συναίσθημα
- Εξουσιαστική θωράκιση
Στο πρώτο μέρος, προσδιορίζει την θρησκευτικότητα με μια λογική με την οποία και συμφωνώ πλήρως: «Ἡ θρησκευτικότητα εἶναι φυσική ἀνάγκη τοῦ ἀνθρώπου — ἀνάγκη ὁρμέμφυτη, ἐνστικτώδης. Ὀνομάζουμε φυσικές, ὁρμέμφυτες, ἐνστικτώδεις τις ἀνάγκες που δεν τις ἐλέγχει ἡ λογική και ἡ θέληση.»
Η θρησκευτικότητα εμπίπτει στις ανάγκες του ανθρώπινου είδους με σκοπό την επιβίωση του. Μπορεί να συσχετιστεί με ανάγκες όπως η πείνα, η δίψα αλλά και το φόβο μπροστά στην οδύνη, την αρρώστια και τον θάνατο. Μόνο που στην περίπτωση της οδύνης, της αρρώστιας και του θανάτου, η ύπαρξη του κάθε ανθρώπου απειλείται από δυνάμεις τις οποίες προφανώς δεν μπορεί να ελέγξει. Έτσι λοιπόν επινοήματα όπως η θρησκεία αποτελούν τη «λύση» για την προστασία του. Είναι γνωστά σε όλους μας ότι ανθρώπινες απειλές όπως ο σεισμός, η καταιγίδα, ο κεραυνός,η ξηρασία ή ακόμα και η αρρώστια και η γήρανση έχουν κατά καιρούς αποδοθεί σε εξωφυσικούς παράγοντες. Είναι στη φύση του ανθρώπου να προσπαθεί να ερμηνεύσει τη φύση που τον περιβάλλει.
Ο,τιδήποτε άγνωστο αποτελεί απειλή για τον άνθρωπο αλλά και τον φοβίζει. Γι΄αυτό και η γνώση αποτελεί και όπλο πρόληψης και προστασίας. Μέσω της επινόησης υπερφυσικών όντων όμως, ο άνθρωπος περιορίζει τον φόβο και την αβεβαιότητα που του προκαλεί σε συγκεκριμένες περιπτώσεις η άγνοια. Σε αυτήν την κατηγορία εμπίπτουν και όλες οι θεσμοποιημένες θρησκείες. Σε όλες τις θρησκείες ο άνθρωπος προσπάθησε να αποδόσει τις αιτίες ύπαρξεις του, τις αιτίες ύπαρξης του κακού αλλά και τους τρόπους όπου μέσω της θρησκείας να προστατευτεί από αυτό με στόχο την αιώνια ευτυχία του. Ο ίδιος ο Γιανναράς εξηγεί με συγκεκριμένο τρόπο τη λογική στην οποία όλες οι θρησκείες βασίζονται, αλλά και εξυπηρετούν τις ακόλουθες έμφυτες ανάγκες του ανθρώπου:
- Η ανάγκη να γνωρίζει τους παράγοντες που καθορίζουν την ύπαρξη του
- Η ανάγκη να κερδίζει την εύνοι και τη συμπάθεια των υπερφυσικών όντων που ο ίδιος επινοεί μέσω της λατρείας τους
- Η ανάγκη να ακολουθεί ένα συγκεκριμένο ηθικό κώδικα, δοσμένο από τα θεία που επινόησε
Μπορούμε λοιπόν, μέσω της καθημερινότητας μας να εντοπίσουμε συγκεκριμένες ανάγκες που η κάθε θρησκεία εξυπηρετεί. Ποιός δεν έχει δει κάποιο βαθιά θρησκευόμενο άτομο να εξυμνεί τον Θεό του γιατί απλά του έδωσε την ευκαιρία να ζήσει ακόμα μια μέρα; Ποιός δε έχει δει σπίτι με μια ολόκληρη γωνιά του αφιερωμένη στη λατρεία των θείων; Ποιός δεν έχει ακούσει έναν ενήλικα να προσπαθεί να καθοδηγήσει τη συμπεριφορά ενός ανήλικου παιδιού βάσει των χριστιανικών προτύπων συμπεριφοράς; Είναι πραγματικά παράξενο, το ότι το ανθρώπινο είδος επιμένει ακόμα και εν έτει 2017, να επιτρέπει σε νοητικά κατασκευάσματα να λαμβάνουν τόσο σημαντικές θέσεις στη ζωή του παραμένοντας στην άγνοια για ζητήματα ζωτικής σημασίας.